ENVANTER BİLGİLERİ:

Unsurun Adı: Hat Sanatı
Unsurun Bilinen Diğer Adları: Hüsn-i Hat, hat.
Unsurun Envanter Numarası: 01.0076
Unsurun Envantere Kayıt Tarihi: 06/08/2014
Unsura İlişkin Envanter Güncelleme Tarihleri: Haziran 2016 ve Mart 2019
Unsurun Somut Olmayan Kültürel Miras Alanları:

• Doğa ve Evrenle İlgili Bilgi ve Uygulamalar 
• Geleneksel Zanaatkârlık/ El Sanatları Geleneği

Unsurun Envantere Kayıtlı Olduğu İller: Elazığ (2009), İstanbul (2013).

UNSURA İLİŞKİN BİLGİLER

Unsurun Kısa Tanımı:

Hat sanatı, Arap asıllı İslam harfleriyle estetik değerler dikkate alınarak ölçülü ve nispetli bir şekilde kamış kalem, is ve sair el yapımı mürekkeplerle yazı yazma sanatıdır. Bu sanata güzel yazı manasına gelen hüsn-i hat denilmiştir. Bu sanatın icrasında aharlı kağıt, kamış kalem, kalemtıraş, makta, hokka ve divit gibi malzemeler kullanılır. Hat sanatı; mimarlık, bezeme ve resim gibi görende hayranlık uyandıran sanatlardandır. Türkiye’de bu sanat 11. yüzyılda Selçuklulardan itibaren başlayarak Anadolu’da kurulan Türk beylikleri ve Osmanlılar tarafından yüzyıllar içinde uygulanıp geliştirilerek günümüze ulaşmıştır.

Hüsn-i hat ile Kur'an-ı Kerim, ayetler, hadisler, Türkçe veciz sözler ve beyitler yazılır.

Hüsn-i hat, kamış kalem ve is mürekkebiyle aharlı kağıt ve deri gibi malzemeler üzerine yazılır. Ayrıca taş, mermer, çini, cam, maden ve ahşap üzerine de kendine has yöntemlerle uygulanabilir.

Kalemin tutuluşu, yürütülüşü ortaya çıkan harf veya terkiplerin mükemmeliyetini temin eder.

Hüsn-i hatta sülüs, celi sülüs,  nesih,  muhakkak,  reyhâni,  tevki’, rika’, kûfî, siyâkat, ta’lik, celi ta’lik, dîvânî, celi dîvâni, rik’a, gubari vb. yazı türleri bulunmaktadır.

Bu yazı türlerinin önemli bir bölümü fermanlar, beratlar, padişah tuğraları vb. devlet yazışmalarında, dini yapılar ve kamu binalarında Selçuklular, Osmanlılar tarafından icra edilerek günümüze ulaşmıştır. Hat sanatı günümüzde unsurun ilgili topluluğu tarafından aktif bir şekilde yaşatılmaktadır. 

Unsurun Coğrafi Dağılımı:

Unsur Türkiye'nin her bölgesinde yaşatılmakla beraber; İstanbul unsurun en güçlü yaşatıldığı tarihi ve kültürel merkez olarak kabul edilmektedir.

Unsurla İlgili Grup ve Topluluklar:

Hattatlar, bu kişilerin öğrencileri, hüsn-i hat icrasında kullanılan aharlı kâğıt yapımcıları, mürekkepçiler, mührezenler (mühre: ham kâğıtları düz hale getirip parlaklık vermek için kullanılan alet), makta ve kalemtıraş yapımcıları ile bu sanatı kültürünün bir parçası olarak kabul eden veya kişisel gelişimi için ilgilenen kişiler bu mirasın ilgili topluluğunu oluşturur. Akademisyenler, Sivil Toplum Kuruluşları ile araştırma ve yaygın/örgün eğitim kursları düzenleyen özel atölyeler de unsurun ilgili topluluklarıdır.

Unsurla İlgili Koruma Eylem Planı:

Unsurla ilgili ulusal çapta hazırlanan bir Koruma Eylem Planı bulunmaktadır. 2019 yılında ilgili STK’lar ve miras taşıyıcılarının katılımlarıyla oluşturulan koruma eylem planı 5 ana kategori altında belirlenmiştir:

• Unsurun aktarımı ve yaşayabilirliğine yönelik tedbirler
• Görünürlük ve farkındalık arttırma tedbirleri
• Uluslararası işbirliği çalışmaları
• Akademik ve dokümantasyon önlemleri
• Eğitim ve yetiştirme çalışmaları

Unsur ile İlgili Yayımlar Listesi

Acar, M. Şinasi, Türk Hat Sanatı(Araç, Gereç ve Formlar), Antik A.Ş. Yayınları, İstanbul 1999.

Alparslan, Ali, İslam Ansiklopedisi, "celi” md, C.7, s.265-267 “divânî” md., C.9, s.445-446; "kıt’a" md., C.25, s.505-506 "müsennâ"md.,C.32, s.87-88. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1988-2013.

Alparslan, Ali, Osmanlı Hat Sanatı Tarihi, Yapı ve Kredi Yayınları, İstanbul 2004.

Bektaşoğlu, Mustafa, Hat Sanatı ve Tosyalı Hattatlar, İmaj Yayıncılık, İstanbul 2005.

Berk, Süleyman, Devlet-i Aliyye'den Günümüze Hat Sanatı, İnkılâb Yayınları, İstanbul 2013.

Çetin, Nihad M., "Aklâm-ı Sitte" md. İslam Ansiklopedisi, C.2, s.276-280, TDV Yay., Ankara 1989

Dere, Ömer Faruk, Hattat Hafız Osman Efendi, Korpüs Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2009.

Dere, Ömer Faruk, Yeni Başlayanlar İçin Hat Sanatı, Nesih Yazı Metodu, İnkılâb Yay, İst. 2014.

Derman, M. Uğur, Eternal Letters. From the Abdul Rahman Al Owais Collection of Islamic Calligraphy, çev. Irvin Cemil Schick, (Sharjah; Sharjah Museum of Islamic Civilization, 2009).

Derman, M. Uğur, İslâm Ansiklopedisi, "ahar" md., C.1, s.485; "hat" md., C.16, s.427-437; "hattat” md., C.16, s.493-499; "hokka" md., C.18, s.216-218; "hilye" md., C.18, s.47-5 I; "istif" md., C.23, s.330-333; "kalem" md., C.24, s.245-247; "makta" md., C.27, s.454; "mühre" md., C.31, s.527; "mürekkep" md., C.32, s.46-47; "nesih" md., c.33, s.1-3; "ta'lîk" md., C.39, s.507-508. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1988-2013.

Derman, M. Uğur, Türk Hat Sanatının Şaheserleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1982.

Derman, M.Uğur, Çetin, Nihad M., İslâm Kültür Mirasında Hat Sanatı, IRCICA Yay., İstanbul 1992

Efe, Ahmet, Güzeli Bulmak: Hattatların Hâli, Esra Sanat Yayınları, Konya 1994.

George, Alain, The Rise of Islamic Calligraphy, London: Saqi Books, 2010.

İnal, İbnülemin Mahmud Kemal, Son Hattatlar, Maarif Basımevi, İstanbul 1955.

Kalafat Alpaslan, Dilem Tutku, “Hat Sanatımız ve Hattat, Kaligrafist, Yazı Tasarımcısı ve Eğitimcisi Emin Barın”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11(2), 2007, ss. 317-328.

Kazan, Hilal, Dünden Bugüne Hanım Hattatlar, İBB Kültür A.Ş.Yayınları, İstanbul 2010.

Memiş Mehmet, “Osmanlıda Hat Sanatını Zirveye Çıkaran Eğitim Yöntemi: Meşk ve İcazet Geleneği”,  Al-Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi Vol. 2/3, 2018 ss.53.77.

Özcan Ali Rıza (ed.), Hat ve Tezhip Sanatı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2009.

Rado, Şevket. Türk Hattatları. Tifdruk Matbaacılık, İstanbul 1984.

Schimmel, Annemarie, Calligraphy and Islamic Culture, London: I.B. Tauris, 1990.

Serin, Muhiddin, Hat San’atımız Tarihçesi-Malzeme ve Aletler-Meşkler, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 1982.

Serin, Muhittin, Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 2003.

Serin, Muhittin, İslâm Ansiklopedisi, "kûfi" md., C.26,5.342-345; "meşk" md., C.29,s..372-374; "Mushaf' md.C.31, s.248-254; "rik'a" md. C.35,s.108-109; "rikâ” md. C.35, s.109-110; "sülüs" md. C.38, s.128-130;        “tevki” md. C.41, s.36-37. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1988-2013.

Tanındı, Zeren ve Aldemir Kilercik, Ayşe, Sakıp Sabancı Müzesi Kitap Sanatları ve Hat Koleksiyonu. Edited by Ayşen Anadol, İstanbul: Sakıp Sabancı Müzesi, 2012

Taşkale Faruk,  Gündüz Hüseyin, Hat Sanatında Hilye-i Şerîfe, Antik A.Ş. Yay., İstanbul 2006.

Türkoğlu, Selim, Rûhî Hendese: Hüsn-i Hat Sanatı, Aktif Matbaası, İstanbul 2006.

Ülker, Hikmet, Hattın Çelebisi Hasan Çelebi, Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, İstanbul 2003.

Welch, Anthony, Calligraphy in the Arts of the Muslim World, (Austin, Texas: University of Texas Press, 1979).

Yazıcı, İsmail, Hattat Hâmid Aytaç Kitabı, Kartalite Kültür Yayınları, İstanbul 2008.